Anadoluda Hititler

HİTİT ÖNCESİ ANADOLU’DAKİ KENTLER VE TARİHTEKİ YERLERİ Bilindiği üzere Hititler, Anadolu üzerinde ilk emperyal güç olmuş siyasi yapıyı kurmuşlardır. Ancak Hititler henüz bir krallık olmadan önce bile Anadolu’da varlıklarıyla önem taşıyan kentler vardır. Çok yoğun olarak Hatti, Hurri ve Luvi halkından insanların yaşadığı bu kentlerin ortak özelliği zamanla Hitit egemenliği altına girmiş olmalarıdır. Bu yazımızda Hititlerin önce bir krallık sonra da bir imparatorluk olması süreçlerinde Hitit tarihindeki yerini alan bu yerleşim yerlerinden başlıcalarının konumları, halkları ve idarecilerinin siyasi ilişkilerine kısaca göz atacağız.HATTUŞA: Çorum’un Sungurlu ve Boğazkale ilçeleri arasında yer alan bu yerleşim yerinin M.Ö. 2000’li yıllarda bölgenin yerel halkı Hattiler tarafından kurulduğu düşünülmektedir. M.Ö. 18.yüzyılda Kuşşara şehrinin kralı Anitta tarafından ele geçirilen şehir, bu kral tarafından yıkıldıktan sonra Anitta’nın kurmuş olduğu Hitit Krallığı hükümdarlarından 1.Hattuşili tarafından yeniden kurulacak ve Hitit Krallığı’na başkentlik yapacaktır.KUŞŞARA: Yeri henüz belirlenememiş olsa da Kızılırmak Havzasının güneydoğu yönünde bir yerde olduğu sanılıyor. Sivas’ın Gürün ilçesine yakın bir konumda olacağını savunanlar çoğunlukta olup Aksaray ve Şereflikoçhisar arasında olabileceğini söyleyenler de vardır. Burası Hitit Krallığı’nın öncüsü olan krallığın merkezidir. Hattuşa’yı ele geçiren Anitta’nın babası Pithana bilinen en eski kralıdır.NEŞA: Kayseri’nin yaklaşık 20 km.kuzeydoğusunda bulunan Kültepe mevkisindeki bu şehir, Hitit metinlerinde Neşa adıyla geçerken Asur metinlerinde Kaneş diye söz edilir. M.Ö. 20.yüzyılda Asurların bir kolonisi olarak bilinen bu merkezin henüz M.Ö. 23.yüzyılda Akkad İmparatoru Naram-Sin’e karşı oluşturulan koalisyonun içinde yer aldan Zane adından bir kralı olduğu bilinmektedir.KUMANNİ: Henüz Hititler öncesinde nüfusunu Luwi ve Hurri unsurların oluşturduğu Kizzuwatna olarak bilinen ve Orta Anadolu’dan Çukurova’ya uzanan bölgede hüküm süren krallığın başkentidir. Kumanni kenti yerleşim yeri henüz tespit edilmemiştir ancak Kapadokya’da isim benzerliği de olan Comana yerleşimine yakın veya içinde olduğu düşünülmektedir. Ayrıca yine buranın Hurri asıllı meşhur Fırtına Tanrısı Teşup’un kült merkezi olduğu da bilinmektedir. Kizzuwatna Krallığı anca M.Ö. 1400’lü yıllarda Hitit egemenliğine girmiştir.PRUŞANDA: Aksaray’a bağlı Yeşilova beldesinde yer alan Acemhöyük üzerinde kurulu bir kenttir. Pruşanda hakkında bilinen en eski olay, M.Ö. 23 yüzyılda Akad İmparatoru Sargon’un Pruşanda Kralı Nur-Dagan’a karşı çıktığı seferdir. Pruşanda’nın, Anitta döneminde Kuşşara Krallığına rakip olduğu da biliniyor.APAŞA: Daha sonra Efes adını alacak olan ve Batı Anadolu’da Göller Bölgesinden Ege Denizi’ne uzanan sahada bulunan Arzawa Krallığı’nın başşehridir. Halkı Luvi kökenlidir. Arzawa Krallığı, Hitit Krallığı kurulduktan kısa bir süre sonra Labarna tarafından Hititlere bağlı bağlanmış ve daha sonra Mira, Lydia ve Karia adlarını alacak üç idari yönetime bölünmüştür. ZALPA: Bafra yakınlarında olduğu tahmin edilen ama henüz yeri tespit edilemeyen bir kenttir. Yerli halkı Hatti olan kent Kaşkalar tarafından ele geçirilmiştir. Zalpuwa diye de bilinen kentin kralı Uhna’nın Anitta’nın Kralı olduğu Neşa şehrini yağmaladığı bilinmektedir.HALPA: Günümüz Halep kentinin adıdır. Modern şehir, antik devirlerin üzerine kuruludur. Eski Babil ve Eski Asur İmparatorluğu tarafından Halpa adı kullanılmaktadır. Halpa her ne kadar Anadolu değil de Suriye coğrafyası üzerinde yer alıyor olsa bile gerek Anadolu’ya yakınlığı ve gerekse sözü geçen diğer şehirlerle benzer özellikler taşıması dolayısıyla bir Anadolu kenti olarak görülebilir. Naram-Sin’in yapmış olduğu seferde adı geçmeyen bu kentin önceleri Sami bir kral tarafından yönetildiği ama M.Ö. 1810 yılından itibaren Amurru kökenli Yamhad Hanedanı tarafından ele geçirildiği bilinmektedir. Yamhad Krallığı M.Ö. 16.yüzyılın sonuna kadar egemenliğini devam ettirmiştir. KARKAMİŞŞA: Gaziantep iline bağlı Karkamış ilçesine de adını veren bu yerleşim yerinin M.Ö.3.binyıl içinde Ebla tabletlerinde ismi geçmektedir. Ancak en eski detaylı bilgilere M.Ö. 1800’lü yıllarda rastlanabilmektedir. Bu yıllarda bilinen en eski kralının adı Adni-anda’dır. Onun oğlu Aplahanda’nın ise Asur’da yeni bir hanedan başlatmış olan Amurru kökenli Asur İmparatoru Şasi-Adad’ın Halpa’ya (Halep) yaptığı başarısız akın sırasında yardımcı olduğu bilinmektedir. İŞUVA: İşuva, aslında bir kent adı değil, Fırat nehri vadisinde bulunan kentlerin oluşturduğu ülkenin adıdır. Kendileri hakkında bir kayıt bulunmayan İşuva’nın yerel halkı Luviler olup, Hurri ve Hattiler daha sonra bölgeye gelmişlerdir. İşuva ülkesi, bugün Fırat Nehri üzerinde kurulan barajların altında kaybolmuştur.HATTİLER HİTİT ÖNCESİ ANADOLU'NUN YERLİ HALKIHATTİLERproto-Hitit demek ya da Hititler için Hattilerin devamıdır demek tamamen yanlıştır, iki farklı halktır.Anadolu'nun en eski adı Hatti Ülkesidir,MÖ.3000 lerden itibaren 1700 yıl boyunca da bu adla anılmıştır.Prof.Emin Bilgiç birçok Hattice şehir isimlerini ortaya çıkarmıştır.Hattilerin ülkesine gelip yerleşen Hititler (Nesiler) , Hattilerin tanrılarını, kültürünü ve dilini kullanmışlardır....Hint-Avrupa olmayan, eklemeli dil ailesindendir, İskitler, Kimmerler, Partlar, Sümerce, Hurice, Urartuca ve Türkçe gibi...Hititlerin gelmesiyle Hatti ülkesi Hitit ülkesine dönüşüyor...ve Hititlerin Başkentleri Hattuşa aslında Hattiler tarafından kurulmuştur.Hatti (Hitit değil) Güneş Kursu (Alem)MÖ.2300-2200"Standartlar/güneş kursları yanlış bir algılama ile "Hitit güneş kursları" olarak yaygın bir şekilde anılmaktadır. Hâlbuki bu eserler, Hititlerin Anadolu'ya gelişlerinden yaklaşık 300-350 yıl öncesine, Eski Tunç Dönemine, bir başka deyişle Hatti Çağına aittir. Büyük olasılıkla, Alaca Höyük krali mezarları, Alaca Höyüklü Hatti prens ve prenseslerine ait olmalıdır." - ALACAHÖYÜK KAZISI"MÖ 2.binyılın Hitit imparatorluğu, eski dünya tarihinde en şaşırtıcı ve en olağanüstü siyasal görüntüdür, ama kültürel bakımdan hiçbir önemi yoktur. "C.W.CeramTanrıların Vatanı AnadoluAnadolu Yarımadası'nın bu gün için bilinen en eski adı Hattuşaş Ülkesi idi ve bu topraklar 1500 yıl boyunca Hatti Ülkesi olarak bilindi. Bu ad o kadar yerleşmişti ki Anadolu'yu istila eden Hititler bile yeni yurtlarından söz ederken Hatti Ülkesi deyimini kullanmışlardır. Oysa sonradan yine tabletlerden öğrenildiğine göre, söz konusu Hind-Avrupalı halk kendini Nesice konuşan Nesililer olarak anıyordu. Ancak Hitit biçimindeki adlandırma, Eskiçağ tarihi çevrelerinde yayıldığı için onu değiştirmek güç olurdu. Zaten filologlar söz konusu Hind-Avrupalı kavim için Hatti sözcüğünü olduğu gibi almayıp, onun Ahd-i Atik'de zikredilen "Heth" ve "Hittim" şeklinden esinlenerek Almanca Die Hethiter, İngilizce The Hittites, Fransızca Les Hittites ve İtalyanca Gli Ittiti deyimlerini üretmişlerdir. Türkçede ise önceleri Eti sözcüğü kullanıldı, şimdi ise Hitit deyimi yerleşmiştir. (Ekrem Akurgal)